پتروشیمی به عنوان یکی از بخش های اصلی صنعت کشور، طلایه دار ایجاد ارزش افزوده در منابع نفت و گاز است. این صنعت به عنوان دارنده مقام اول صادرات غیر نفتی در جهت شکوفایی اقتصادی کشور ، توسعه پایدار ، بومی کردن فناوری ، توسعه صنایع پایین دستی ، ایجاد اشتغال و ... نقشی اساسی بر عهده دارد .
محصولات پتروشیمی مواد شیمیایی و پلیمری‌ای هستند که از نفت یا گاز طبیعی به دست می‌آیند. آن‌ها بخش مهمی از صنایع شیمیایی و پلیمری هستند. این محصولات در طیف وسیعی از محصولات، از مواد غذایی گرفته تا مواد شیمیایی اساسی، واسطههای شیمیایی (مشتقات) و در نهایت محصولات نهایی از جمله پلاستیک، لاستیک، رزین، الیاف مصنوعی، چسب، رنگ، مواد شوینده و سموم دفع آفات را شامل می‌شوند. در صنایع پتروشیمی، مواد شیمیایی آلی تولید شده در بیشترین حجم متانول، اتیلن ، پروپیلن، بوتادین، بنزن، تولوئن و زایلن‌ها هستند(shamsjavid.com) .
تقسیم‌بندی صنایع پتروشیمی
واحدهای بالادستی: در پالایشگاه‌های نفت و گاز، هیدروکربن‌های سبک خطی اشباع یا غیراشباع موجود در نفت یا گاز، از بقیه هیدروکربن‌ها جدا و به‌عنوان خوراک برای واحدهای بنیادی فرستاده می‌شوند.
واحدهای بنیادی: مواد اولیه به مواد پایه‌ای همچون اتیلن و پروپیلن برای واحدهای واسطه‌ای تبدیل می‌شوند.
واحدهای واسطه‌ای: از مواد پایه، خوراک واحدهای نهایی را تولید میکنند.
واحدهای نهایی: در این واحدها فرآورده‌های انتهای زنجیره تولید و به بازار عرضه میشود.
واحدهای پایین‌دستی: در این واحدها، فرآورده‌های نهایی پتروشیمی به محصولات مصرفی همچون الیاف
مصنوعی، پلاستیک، لاستیک و… تبدیل می‌شوند(shamsjavid.com).
انواع محصولات پتروشیمی
محصولات پتروشیمی به طور کلی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:
محصولات بنیادی: شامل اتیلن، پروپیلن، گوگرد، بنزین، آمونیاک و… هستندکه اساس تولید در پتروشیمی را تشکیل می‌دهند.
محصولات واسطه: این دسته، محصولات پایه را به خوراک مورد نیاز برای تولید محصولات نهایی تبدیل می‌کند، مانند PVC، اتیلن گلیکول، ملامین و…
محصولات نهایی: برای ساختن لوازم و وسائل مورد استفاده صنایع و عموم مردم به کار می‌روند؛ مثل الیاف مصنوعی، لاستیک، وسایل پلاستیکی، کودهای شیمیایی، وسائل پزشکی و… (shamsjavid.com).
مجتمع های صنعت پتروشیمی
فعالیت پتروشیمی در سال 1342 با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و متعاقب آن، در سال 1343 شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت و تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تأسیس شد و كليه فعاليتهاي مرتبط با ايجاد و توسعه صنايع پتروشيمي در اين شركت متمركز گرديد. پس از آن، در فاصله سال های 1342 تا 1356 مجتمع های پتروشیمی رازی (شیمیایی شاهپور)، آبادان، پازارگاد،کربن اهواز (کربن ایران)، خارگ، فارابی (ایران نیپون) و طرح های توسعه پتروشیمی شیراز به بهره برداری رسید(nipc.ir). در حال حاضر مجتمعهای پتروشیمی بسیاری در کشور فعالیت می کنند که بیشتر آن‌ها در جنوب کشور و اکثراً در ماهشهر و عسلویه قرار دارند برخی از این مجتمعها به همراه تعدادی از محصولاتشان در جدول زیر آمده است.
|
نام مجتمع
|
برخی محصولات
|
محل
|
|
پتروشیمی بندرامام
|
اتیلن، پروپیلن، بوتادین، بنزن، تولوئن
|
ماهشهر
|
|
پتروشیمی خوزستان
|
اپوکسی رزین مایع، اپوکسی رزین جامد، پلی کربنات ، گاز مونواکسید کربن، جداسازی مونوکسیدکربن،
|
ماهشهر
|
|
پتروشیمی پردیس
|
آمونیاک و اوره گرانول
|
عسلویه
|
|
پتروشیمی پارس
|
اتان، پروپان، بوتان، گسولین، اتیل بنزن، استایرن منومر و مخلوط بنزن و تولوئن
|
عسلویه
|
جدول شماره1: برخی از مجتمعهای پتروشیمی در ایران www.mop.ir
فروش محصولات پتروشیمی
محصولات پتروشیمی از جمله محصولاتی هستند که فروش آن‌ها به صورت عمده از طریق بورس و یا صادرات انجام میگیرد. جداولی که ادامه آورده شده است مقایسه عرضه و معامله و قیمت پایانی محصولات در سالهای 98، 99 و 1400 را نشان میدهد.
|
ماه/ سال
|
1398
|
1399
|
1400
|
|
آبان
|
411
|
351
|
469
|
|
مهر
|
429
|
557
|
471
|
|
شهریور
|
340
|
507
|
580
|
|
مرداد
|
337
|
450
|
390
|
|
تیر
|
338
|
560
|
464
|
جدول شماره 2: حجم معامله( هزار تن) به تفکیک سال و ماه pdid.nipc.ir
|
ماه/ سال
|
1398
|
1399
|
1400
|
|
آبان
|
77
|
183
|
290
|
|
مهر
|
83
|
160
|
275
|
|
شهریور
|
82
|
142
|
254
|
|
مرداد
|
87
|
124
|
220
|
|
تیر
|
92
|
113
|
223
|
جدول شماره3: قیمت پایانی معاملات( هزار ریال/کیلوگرم) به تفکیک ماه و سال pdid.nipc.ir
بیشترین عرضه و معامله محصولات شیمیایی در ماههای مختلف 1400 مربوط به سود کاستیک با متوسط 52 درصد و کمترین میزان آن مربوط به متیلدیفنیلدیایزوسیانات خالص با متوسط 1/0 درصد و بیشترین عرضه و معامله محصولات پلیمری مربوط به پلیپروپیلن نساجی با متوسط 43 درصد و کمترین مقدار برای محصولات پلیوینیل کلراید، پلی پروپیلن پزشکی اپوکسی رزین مایع برای سالهای مختلف با متوسط 4/. درصد میباشد. همچنین محدوده قیمتهای جهانی برای مواد مختلف منتهی به روز12 دی ماه 1400، از 218307 برای پلیاتیلن سنگین تزریقی تا 1140635 برای اپوکسی رزین مایع ( برحسب ریال بر کیلوگرم) میباشد(pdid.nipc.ir) .
صادرات محصولات پتروشیمی
میزان صادرات ایران در گروه پتروشیمی، پایه نفتی و میعانات گازی در سال ۹۹ وزنی معادل ۵۷ میلیون و ۹۲۴ هزار تن و ارزشی معادل ۱۷میلیارد و ۵۰۴ میلیون دلار داشته است .
بخش عمده محصولات صادراتی مواد پلیمری و محصولات پتروشیمی ایران به کشورهای خارجی شامل ترکیه ، چین ، هندوستان ، پاکستان ، افغانستان، ترکمنستان ، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، عراق، امارات متحده عربی، کشورهای اروپایی میباشد. عمده محصولات صادراتی شامل انواع پلی اتیلن سنگین، پلی اتیلن سبک، پلی اتیلن سبک خطی، پلی پروپیلن هموپلیمر، پلی پروپیلن کوپلیمر، پلی وینیل کلراید (پی وی سی)، پلی اتیلن ترفتالات (پت)، پلی استایرن می باشد
شرکتهای صادرتی محصولات پتروشیمی
شرکت شیمی صنعت خاورمیانه با سیاست تأمین محصولات شاخص بازارهای بزرگ مصرف محصولات پتروشیمی-پالایشگاهی، توانایی تأمین و عرضه مستقیم محصولات حوزه نفت کشورهای ایران،روسیه،عراق،نیجریه و برخی کشورهای عربی را دارد. دامنه محصولات این شرکت از نفت خام برخی کشورها تا محصولات تولیدی مجموعه های پتروشیمی و واحدهای پالایشگاهی دولتی و خصوصی ایران،روسیه،عراق،نیجریه و برخی کشورهای دوست با جمهوری اسلامی ایران می باشد.( mpci.asia)
شرکت بازرگانی پتروشیمی در تاریخ بیست و سوم تیر ماه 1369 ، بنا بر نیاز صنعت پتروشیمی ایران و بعنوان بازوی تجاری کلیه مجتمعهای پتروشیمی ایران و با سرمایه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به یک شرکت مستقل و فعال بازرگانی با موضوع فعالیت در عرضه محصولات پتروشیمی در بازارهای داخلی و خارجی ، ارائه خدمات لجستیکی و ... تاسیس گردید. این شرکت در سال 1394 از سوی سازمان توسعه تجارت وزارت صنعت و معدن و تجارت بعنوان صادرکننده ممتاز و نمونه ملی ( در میان 5 صادرکننده ممتاز کشوری ) و تنها صادرکننده برتر در حوزه محصولات پتروشیمی معرفی گردید( Petrochem.ir.net)
نتیجهگیری
تا چندین سال پیش، نفت، مهمترین صادرات کشور بوده است اما پتروشیمی در سالهای اخیر وارد عرصه صادرات شد و سهم قابل توجهی از صادرات را به خود اختصاص داد. با این حال و با توجه به اینکه ایران کشوری حاصلخیر در بخش نفتی میباشد، میتوان صنایع تکمیلی با ارزش افزوده بیشتری را در زمینه صادرات محصولات پتروشیمی تقویت کرد. در سال گذشته ( 1399) ظرفیت تولید پتروشیمی ایران حدود ۶۵ میلیون تن بود و این رقم در سال جاری به 90 میلیون تن رسید و تا سال 1406 به 141 میلیون تن افزایش خواهد داشت. طبق برآوردها، امسال در مجموع ۴۰ میلیون تن محصول نهایی پتروشیمی در کشور تولید می شود که ۳۰ میلیون تن به صادرات و ۱۰ میلیون تن نیز در بازار داخلی عرضه می شود ( nipa.ir) که طبق پیشبینیهای انجام شده این مقدار در سالهای آینده با بهرهبرداری از واحدهای جدید و افزایش ظرفیت تولید، افزایس چشمگیری خواهد داشت
منابع
Mpci.asia.ir
Mop.ir
Nioc.ir
Nipna.ir
Nipc.ir
Pdid.nipc.ir
Petrochem.ir.net
Shamsjavid.com